“Come ón, give me the likes!”. Ik hield even halt terwijl de schare woorden zich hard, luid en enigzins gefrustreerd een weg naar mijn slakkenhuis baanden. Een kersverse selfie was luttele seconden eerder op het internet gelanceerd en een jonge vrouw haar blik bleef gedurende minuten onlosmakelijk verbonden met een van de vele spiegelbeelden op het klein apparaat voor haar. Het beeld dat ik vanuit de keuken capitoneerde had mij misschien wel even hard in zijn greep als het eigenlijke beeld dat de jonge twintiger met een enkele druk op de knop van zichzelf had proberen vangen. Het was het nieuwste exemplaar voor haar reeds uitpuilende galerij van tientallen duckfaces, yelfies, squinches, belfies en andere selfies.
Het zou heel erg kort door de bocht zijn en compleet voorbij gaan aan Lacan’s gardez-vous de comprendre mocht ik louter op basis van dit gegeven besluiten dat hier een hyper Narcissa aan het werk was; gevangen en verloren gelopen in het imaginair beeld dat ze werkelijk perfect zou zijn. Wat ik met zekerheid durf te zeggen is dat het uploaden van selfies onderdeel is geworden van onze onlinecultuur. Is het een moderne zoektocht naar wie we zijn of is het er vooral een van wie we willen zijn?
Ontmoeting met de spiegel
Elke dag worden nieuwe apps ontwikkeld die jong en oud de mogelijkheid bieden om het ik-ideaal reëel te maken. We maken desgewenst ons gezicht smaller en verdoezelen onze puistjes, wallen en andere imperfecties met een simpel veeg over het scherm. We passen de lichtinval aan en gaan massaal voor duckfaces waarvan we veronderstellen dat onze lippen voller zullen zijn en onze jukbeenderen meer naar voren zullen komen; aantrekkelijker dus. Het is verleidelijk. Wat een verschil zou dit niet maken voor mij als mama van twee baby’s onder de twee jaar en de ene onderbroken nacht aan de ander breiend.
Echter, sommigen lijken niet genoeg te kunnen krijgen van de spiegel. Ze doen eindeloze pogingen om de achterkant van de spiegel te bereiken en het beeld dat ze zien in de armen te kunnen sluiten. Anderen laten in de spiegel enkel imitaties van anderen zien en er zijn mensen die wat ze in de spiegel zien niet verdragen en er het liefst ver vandaan blijven. Ieder heeft zo eigen redenen om zich op dus of gene manier te verhouden tot de spiegel.
Queeste
De moderne queeste naar het zelf draagt mijn interesse en in mijn praktijk stimuleer ik menig man en vrouw die bij me komt om deze zoektocht aan te vatten. Want al is de wereld gevuld met sociale media, smart phones, tablets en labtops en is het maar een kleine inspanning om je ‘beeltenis’ achter te laten in het world-wide-web: het ‘zelf’ dat we met de hedendaagse penselen en schildersdoeken op die manier vangen is slechts een fragment van wie en wat we zijn.
Het maken van reeksen en het experimenteren met verschillende materialen en technieken om ‘iets’ vanjezelf voor te stellen geniet dan ook mijn voorkeur. Er is niets mis om samen met 2 miljoen andere mensen een duckface-selfie via je instagram-account met de wereld te delen maar – en dat is de vraag – is er buiten het gegeven dat het nu eenmaal de laatste trend is ook nog een andere reden dat je dit beeld deelt? Gaat het er jou om een regen van likes en egostrelende commentaren te ontvangen of is er een verhaal dat je wenst te vertellen?
This is me
Ik geloof dat hierin een wezenlijk verschil ligt met de zelfportretkunst zoals we die kennen van de kunstenaar. De kunstenaar maakt zelfportretten en werken zonder zich aan te trekken of de wereld het zal liken of niet. Hij maakt ze. Hij smijt er zich in en gebruikt het als een daad van zelfreflectie zonder te willen voldoen aan de heersende normen en rekening te houden met het sociaal wenselijk zelfbeeld.
Michelangelo’s zelfportret van afgestroopt vel in Het Laatste Oordeel is een eerbetoon aan de lijkwade van Turijn; aan Christus zelf. Dürer zette zichzelf neer als Christusfiguur waarbij zijn haar rechtstreeks uit zijn brein lijkt te ontstaan als getuigenis van de ten hemel rijzing van zijn spirituele
gedachten. Rembrandt maakte bijna honderd portretten van zichzelf, enerzijds als oefenmateriaal voor lichtinvallen en gelaatsexpressie anderzijds als vroege visitekaartjes. Franz Xaver Messerschmidtbeeldhouwde het eigen gelaat in alle mogelijke gezichts-uitdrukkingen.
Courbet’s Desperate Man is een weerspiegeling van diens existentiële pijn. Frida Kahlo’s snijdt in De Twee Frida’s haar borst open waardoor haar bloedend hart zichtbaar wordt dat een bloedspoor op haar jurk achterlaat; een zoektocht naar haar zijn en haar energievretende strijd met het leven
zelf. Cindy Sherman portretteert zichzelf steeds naar een beeltenis van een bekende actrice en Christina Balch maakt al twee jaar lang elke ochtend een foto van zichzelf in haar project Awake.
We zijn niet langer zoals Michelangelo, Rembrandt, Dürer, Van Gogh of Courbet aangewezen op louter grafiet, verf of een blok marmer om onszelf vast te leggen in een beeld. Een enkele druk op de knop kan volstaan.
True self?
Welk beeld laat ons werkelijk iets van onszelf zien: is dat de bewerkte en #GeoptimaliseerdeSelfie of is dat een onbewerkte #5SecondsAwake foto van onszelf waarbij het gezicht nog gezwollen is en de ogen langzaam wennen aan het licht van een nieuwe dag?
Enkele maanden geleden startte ik vanuit de praktijk met een nieuw project: THIS IS ME. Vandaag stel ik het open voor iedereen, waar ook ter wereld.
Het is een uitnodiging voor iedereen (jong én oud) om jouw zijn, denken, innerlijk spreken, verhaal en manier van in de wereld staan weer te geven in beeldend werk. Dit kan worden opgenomen in een heuse online bibliotheek.
Je krijgt een blanco this-is-me-boek toe gestuurd, een nummer dat wordt toegekend aan je boek, de concrete gebruikshandleiding, een lijst met woorden/thema’s die je als vertrekpunt kunt gebruiken, 4 maanden de tijd om het boek vorm te geven en
toegang tot een deelnemerssite waar je informatie vindt rond creatieve technieken, kunstenaars, tentoonstellingen en je in contact kan komen met andere deelnemers aan het project.
To be are not to be, that’s the question zei Shakespeare. Het blijft brandend actueel: kiezen we voor het leven of voor de dood? Kiezen we om onszelf te kunnen te zijn of kiezen we om slaafs het ideeëngoed van een ander over te nemen, te kopiëren zonder er iets van onszelf aan toe te voegen en in die zin als een wandelende dode door het leven te gaan?
Alle info over het project vind je op Rebekka’s pagina.
Rebekka